किल्ले नाकविंदा
हम्म्.... मथळ्यात असलेली दोन्ही नावं कदाचित ओळखीची वाटत नसतील. नाही, तुमचं चुकत नाहीये. वाटणं साहजिकच आहे, कारण ही दोन्ही नांवं तशी अल्पपरिचितच.
आपल्याकडे काय झालं, की १८१८ सालानंतर बहुतांशी किल्ले इंग्रजांच्या ताब्यात गेले आणि त्यांनी नंतर ते मराठ्यांनाच नव्हे, तर त्यांच्या किल्ल्यांना सुद्धा घाबरत असल्याने हे सगळे किल्ले उध्वस्त करण्याचा सपाटाच लावला. ह्यात हरिहर सारखा एखादा किल्ला मात्र नशीबवान ठरला. हरिहर किल्ल्याच्या पायऱ्यांना कॅप्टन ब्रिक्स नावाचा इंग्रज भुलला आणि ते सौंदर्य त्याने उध्वस्त होऊ दिलंन नाही. पण तसा इंग्रज सगळ्याच किल्ल्यांना लाभला नाही. उलट त्यांच्या नशिबात आला तो तोफगोळ्यांचा माराच.
शत्रूंनी तोफगोळे डागून उध्वस्त केलेले असे अनेक किल्ले सह्याद्री बाळगून आहे ते मराठ्यांच्या सहज शरण न येण्याच्या आणि शस्त्रे खाली ठेऊन हार न पत्करण्याच्या ताठ बाण्यामुळेच. अन्यथा मराठ्यांच्या राज्याचा भाग नसलेले किल्ले आपले दिखाऊ सौंदर्य आजही दिमाखात मिरवत आहेत.
पण अश्या दिखाऊ सौंदर्यावर मात करत उजवं ठरतं ते मराठ्यांच्या किल्ल्यांच्या उध्वस्त अवशेषांतुन उलगडून दिसणारं मराठ्यांचं शौर्य!
असे खूप किल्ले ह्या परकीयांच्या आक्रमणात उध्वस्त झाले. हे परकीयांचे आक्रमण संपले, देश स्वतंत्र झाला, पण त्यानंतर स्वकीयांनी शत्रूची उणीव भासू दिली नाही. ह्या स्वकीयांच्या अतिक्रमणात थोडे भाग्यवान ठरले ते गिरदुर्ग. त्यावर तेवढे अतिक्रमण झाले नाही, कारण गरज भासली नसावी किंवा करताही येत नसावे. कदाचित सोयीचही ठरलं नसावं.. जे काही असेल ते. पण भुईकोट किल्ले मात्र इथे हरले. विविध वास्तूंचे दगड घराच्या बांधकामाला वापरले गेले. उभी असलेली तटबंदी काही घरांच्या भिंतीचा भाग बनली, तर काही ठिकाणी हद्द म्हणजे चक्क बुरुजातच संसार थाटले गेले.
पण परकीय आक्रमण आणि स्वकीय अतिक्रमण कशानेही म्हणा पण आपला ऐतिहासिक वारसा असलेल्या वास्तू, किल्ले उध्वस्त होत राहिले आणि ऱ्हास होत गेला.
 |
| किल्ले नाकविंदा (पिंपळगांव-नाकविंदा गावातून) |
अहमदनगर जिल्ह्यातल्या अकोले तालुक्यातील "पिंपळगाव नाकविंदा" गावात एक किल्ला आहे. ह्या किल्ल्यालाही अश्याच प्रकारे सामना करावा लागला असणार. अगदी किल्ल्याचे अस्तित्व ओळखू न येण्याइतकी स्थिती होण्यापर्यंत, अश्याच अनेक कारणांनी हा या अवस्थेत पोचला असणार हे नक्की. इथे कदाचित हा मान इंग्रजांना द्यावा लागेल कारण उध्वस्त झालेल्या कातळकोरीव पायऱ्या.
त्यात ह्या बिचाऱ्या किल्ल्याचा उल्लेख स्पष्टपणे असा इतिहासात महत्वाच्या घटनांशी संबंधित फार सापडत नाही. त्यामुळेच हा किल्ला जणू काही काळाच्या पडद्याआड गेला. परंतु सुदैवाने दुर्गप्रेमी आणि संशोधकांच्या अभ्यासामुळे तो पुन्हा प्रकाशात आला. शिवाजी महाराजांनी पट्टा किल्ला नंतर २३ किल्ले काबीज केले त्यात ह्या किल्ल्याचा समावेश असावा. ह्याचे स्थान आणि बांधणी पाहता, ह्या किल्ल्याचा उद्देश हा टेहळणीच्या दृष्टीने असावा असं वाटतं.
थोडक्यात हा किल्ला अत्यंत दुर्लक्षित आहे. ह्या किल्ल्याला भेट देण्यासाठी ठरल्यावर नेहमीप्रमाणे पुण्याहून रात्री आमचा प्रवास चालू झाला आणि पिंपळगाव नाकविंदा गावात रात्री २ च्या सुमारास दाखल झालो. वाटेत एक गंमत घडली, त्यामुळे जरा सावधपणेच झोपलो. पहाटे उठून आवरताना नेहमी गावकऱ्यांशी बोलून, माहिती विचारायची सवय आहे. त्याने एक तर आपल्याला आपण घेऊन आलेल्या महितीपालिकडे काही नवीन माहिती मिळते आणि गावातही कल्पना राहाते की काही लोक गडावर चालले आहेत, जेणेकरून काही गरज लागली तर मदतीसाठी ते धावूनही येऊ शकतात.
इथे सकाळी चौकशी करताना मात्र एक आज्जी म्हणाल्या, की गावातील लोकांनी मिळून निर्णय घेतलेला आहे, की कोणालाही गडावर जाऊ द्यायचे नाही. आता आली पंचाईत... गडावर तर जायचं होतं. मग काहीही न बोलता ठीक आहे म्हणून तिथून निघालो. तोपर्यंत दुसऱ्या एका गावकऱ्याशी आमच्या सहकाऱ्यांनी भेटून रस्ता विचारला होता आणि सुदैवाने थोडी माहिती मिळाली होती. पण आता कोणी अडवणूक करू नये म्हणून आम्ही चटकन सगळं आवरून गडाकडे कूच केली.
आता कारण सांगतो त्या आजीने आणि गावकऱ्यांनी असं ठरावण्यामागचं. ते म्हणजे या किल्ल्यावर असलेले आग्या मोहोळ. आग्या मोहोळ म्हणजे अत्यंत रागीट आणि विषारी अशा मधमाशांची पोळी. काही वर्षांपूर्वी या किल्ल्यावर भटकंतीला गेलेल्या ३-४ मंडळींचा मधमाशांच्या हल्ल्यामध्ये मृत्यू झालेला आहे. हेच महत्त्वाचे कारण आहे इथे प्रतिबंध घालण्यासाठी. पण आम्हालाही हे माहिती होतंच. मग किल्ला तर पहायचा आहे आणि धोकाही पत्करायचा नाही, मग त्यासाठी आमच्या दृष्टीने आम्ही सगळी तयारी केलेली होती आणि त्यामुळेच ही माहिती असून सुद्धा आम्ही या किल्ल्यावर जाण्यासाठी इथे दाखल झालो होतो.
 |
| किल्ल्याच्या वाटेवर |
आम्ही या गावातील शेवटी असलेल्या हनुमंताच्या मंदिरात मुक्कामाला थांबलो होतो. इथून गावाच्या मागे पुर्व-पश्चिम पसरलेला डोंगर व त्यावरील छोटी कातळटोपी आपल्याला दिसते. हाच नाकविंदा किल्ला. ह्या डोंगरचा आकार निमुळता असुन त्याला लागुन असलेल्या दोन्ही सोंडा गावाच्या दिशेने खाली उतरतात. या दोन्ही सोंडेवरून किल्ल्यावर जाण्याचा मार्ग आहे. यातलीच एक वाट निवडून आम्ही गडाकडे चढायला सुरुवात केली. आता इथला अभ्यास तर आम्ही करून आल्यामुळे ही कल्पना होती, की एका खड्या चढाईनंतर पुढे एक पठार लागते. त्या पठारापर्यंत काहीच धोका नाही. त्या पठाराच्या पुढे जी शेवटची कातळ टोपी आहे. त्या कातळ कड्यातच काही गुहा आहेत आणि त्या गुहांच्या वरती ही मोहोळ आहेत. त्यामुळे पठारापर्यंत आम्ही आमच्या नेहमीच्या पद्धतीनेच आणि पोशाखात गेलो.
 |
| पठारावरून किल्ला आणि विरुद्ध बाजू |
पठारावर पोचल्यावर एक छोटा ब्रेक घेतला तिथे आम्ही उजळणी केली, की मधमाशांचा हल्ला कशाप्रकारे होऊ शकतो आणि हल्ला झाल्यास काय करायचं. मधमाशांचा हल्ला जणू होणारच आहे अशा पद्धतीनेच आम्ही तयारी केली होती. त्या पोशाखात आम्हाला बघून चटकन तोंडावर आलं ते "ट्रेकर्स ए मुस्तफा".
 |
| ट्रेकर्स ए मुस्तफा |
अशाप्रकारे आम्ही मुस्तफा त्या गडाकडे निघालो. अत्यंत सांभाळून जात कोणत्याही प्रकारचा आवाज न करत, अगदी आमचे मोबाईलही सायलेंटवर ठेवलेले असल्याने त्याचाही आवाज न होणार अशा पद्धतीनेच आम्ही निघालो.
 |
| वाटेवरील पाण्याची टाकी आणि वरती मोहोळ |
सुरवात केल्यानंतर कडा उजवीकडे ठेवत त्याला बिलगून जाणाऱ्या वाटेने पाच मिनिटांतच कड्यात कोरलेल्या पाण्याच्या पहिल्या टाक्याशी पोचलो. ह्या टाक्याच्या वरच्या बाजूलाच ५-७ माणसं बसू शकतील अशी एक अर्धवट कोरलेली गुहा आहे. खरंतर या गुहेत जाण्यासाठी इथेही खाचाही कोरलेल्या आहेत अशी माहिती होती. इतर गोष्ट असती तर गुहेत जायचा प्रयत्न आम्ही केला असता नक्की. पण तिथली स्थिती वेगळी होती. त्यामुळे आम्ही त्या मुद्दलातल्या खाच्या बघण्याच्या मनस्थितीत नव्हतो, तर त्या मुद्दलावर असलेलं व्याज, म्हणजे गुहा बघण्यासाठी, खाचातून वर गुहेत जाणं तर फार लांबची गोष्ट होती. या गुहांच्या वरतीच ही आग्या मोहोळ याची पोळी आहेत.
या गुहेच्या पुढे कड्यात कोरलेली पाण्याची अजून दोन टाकी आहेत. या अत्यंत निमुळत्या वाटेवर कातळात काही खाचा कोरलेल्या दिसतात. वाट निमुळती असल्यामुळे आधार म्हणून खांब रोवता यावेत यासाठी या खाचांचा वापर करण्यात येत असे. पुढे गेल्यावर अजून एक चौथं टाकंही दिसलं. खरं सांगायचं तर वर जाताना इतक्या बारकाईने हे सगळे अवशेष दिसलेच नव्हते, म्हणजे तसं लक्षही नव्हतं.
 |
| वाटेवर |
ठरल्याप्रमाणे काळजी घेत, कोणताही आवाज न करता, मध्ये मध्ये वर बघून निरखत, आजूबाजूचा अंदाज घेत आम्ही तो टप्पा पार केला. कोणताही आवाज न करता, म्हणजे अक्षरशः एकमेकांना सुद्धा हाका तर सोडाच, काहीही न सांगता, रस्ता सुद्धा खाणाखुणांच्याद्वारे आम्ही सांगत होतो. कदाचित ही काळजी कोणाला अति वाटू शकेल, पण आम्हाला धोका पत्करण्यात कोणताही रस नव्हता. "दिसली छान जागा की काढ फोटो" या संघटनेचा अध्यक्ष, म्हणजे अस्मादिक, म्हणजे मी स्वतः, आम्ही मोबाईल तर खिशातून बाहेरच काढला नव्हता.
 |
| माथ्यावर जाणारा धोकादायक कातळटप्पा |
हा धोकादायक टप्पा पार केल्यानंतर थोडी रुंद जागा मिळाली. इथे एक छोटीशी खिंड आहे. म्हणजे डावीकडे एक याच डोंगराचा छोटासा भाग, मध्ये एक छोटी खिंड आणि उजवीकडे जो भाग आहे तो किल्ला. पण या किल्ल्यावर जायचा मार्ग मात्र इथे खडतर आहे. कारण इथे एक छोटा कातळ टप्पा पार करायला लागतो, जो अतिशय धोकादायक आहे.
 |
| किल्ला माथा |
कुठल्याही भटकंतीत अगदी अतिशय साध्या आणि सोप्या ठिकाणी जायचं असलं, तरी काही गोष्टी आम्ही कायम जवळ बाळगत असतो. जसं प्रथमोपचाराची साधनं आणि एक छोटी प्रस्तरारोहण करण्यासाठी कामात येणारी दोरी म्हणजे रोप. अनेक ठिकाणी भटकंती करून सुद्धा आम्हाला या रोपचा कधी वापर करायची गरज पडली नव्हती, परंतु यावेळी मात्र ती दोरी बाहेर काढली. अत्यंत काळजीपूर्वक चढाई करून आम्ही गडाच्या माथ्यावर पोचलो.
 |
| माथ्यावरील पाण्याचं टाकं |
गडाचा माथा अत्यंत निमुळता असून आम्ही पहिल्यांदा सर्वात शेवटच्या टोकाशी गेलो. इथे फार अवशेष शिल्लक नाहीत. काही कोरडी टाकी आहेत आणि त्याचबरोबर झाडीमध्ये काही तटबंदीचे घडीव दगडही पडलेले दिसतात. अवशेष फार नसले तरी नशीब जोरावर असेल, तर वातावरण स्वच्छ असल्यास नाकविंदाच्या माथ्यावरून कळसूबाई शिखर, अलंग-मदन डोंगररांग, रतनगड, पाबरगड असे किल्ले पाहता येतात. चेमदेव डोंगर देवस्थानही इथून समोरच दिसतं.
 |
| चिंचोळ्या वाटेवरची पाण्याची टाकी |
 |
| पठारावर सुखरूप परत |
अवशेष पाहून पुन्हा त्याच कातळटप्प्यावरून अतिशय सावधानतेने खाली उतरलो आणि परत एकदा मुस्तफाचा वेष परिधान करून त्या गुहा, मधमाशा आणि निमुळत्या वाटेवरून पठारावर परत आलो. येताना मात्र अवशेष नीट बघितले, फोटोही जरासे काढता आले. काळजी घेत घेतंच हे केले. इथे परत आल्यानंतर मग हायसं वाटलं. धोकादायक मानला गेलेल्या स्थितीतला हा किल्ला आमच्या पदरात पडला होता. निवांतपणे खाली आलो.
 |
| किल्ले नाकविंदा (गावाच्या पलीकडील बाजूने) |
खाली आल्यावर, आम्ही मुक्कामाला थांबलेल्या हनुमानाच्या मंदिराच्या मागे जी शाळा आहे, तिथल्या शिक्षकांनी वगैरे आमची चौकशी केली. मोहोळाचा काही त्रास नाही झाला याची खात्री केली आणि आम्हाला पुढे तिथे जायचे होते तिथल्या वाटेचे मार्गदर्शनही केले.
अशाप्रकारे काळजी घेऊन हा ट्रेक आम्ही सुरक्षित पूर्ण केला.
बाडगीची माची
मूर्तस्थान म्हणून भूगोलात एक कोपरा अडकवून बसलेले सामान्य ठिकाण अचानक नशीबवान ठरते, त्या स्थानाच्या भाग्यात एखादी असामान्य व्यक्ती येते आणि आणि मग त्याची नोंद इतिहासात घेतली जाते आणि ते स्थान तीर्थस्थान होऊन जाते.
पावनखिंड हे तर सर्वांना परिचित नांव, जे बाजीप्रभूंच्या रक्ताने पावन झाले आणि त्याला इतिहासात अढळ स्थान मिळाले. तसेच एक दुसरं स्थान म्हणजे कण्हेरगड, ज्याच्या भाग्यात रामजी पांगेरा आले आणि ते इतिहासात नोंदले गेले. हे जरा कमी परिचितच, पण त्याहूनही अल्पपरिचित आणि दुर्दैवाने भटक्यांपासून सुद्धा अलिप्त राहिलेले स्थान म्हणजे "बाडगीची माची".
यापूर्वी या भागातल्या चेमदेव डोंगराला भेट दिली होती. तसंच बितनगड उर्फ बीटका हा किल्लाही पाहून झाला होता. परंतु त्याच्या शेजारी असणाऱ्या, डोंगराच्या कुशीतल्या, बाडगीच्या माचीची माहिती मात्र तेव्हा नव्हती.
"ऑक्टोबर हिट"... त्यामुळे वास्तविक नाकविंदा किल्ल्याला भेट दिल्यानंतर त्या तळपत्या उन्हात केलेल्या भटकंतीमुळे जीव अर्धा झालेला होता. त्यातच मला घरून मुलीची तब्येत बरी नसल्याचं कळलं आणि चलबिचल चालू झाली. पण घरातली स्थिती बायको सांभाळून घेत असल्याने ती काळजी मिटली आणि एवढ्या लांब आलो आहोतच तर ठरलेल्या प्रमाणे बाडगीच्या माचीला भेट देऊनच परत जाऊ असा निर्णय झाला.
कुठेही भटकंती करताना त्या ठिकाणाचा अभ्यास आम्ही करून जात असतो. वाचनाबरोबरच जर तिथे आधी जे कोणी जाऊन आलेले असतील, त्यांनी मॅप रेकॉर्ड करून ठेवलेला असेल तर त्याचीही मदत आम्ही घेत असतो. जेणेकरून वाट शोधण्यात आमचा वेळ न जाता आमची भटकंती वेळेत पूर्ण होईल आणि चुकलो तरी त्याच्या मदतीने निदान परत तरी येऊ शकू.
 |
| गावातून माची परिसर |
परंतु या ठिकाणाला आधीच म्हटल्याप्रमाणे दुर्लक्षित असल्याने, ह्याचं मॅप रेकॉर्डिंग काही मिळालेलं नव्हतं. त्यामुळे विचारत-विचारत, वाट काढत तिथे पोचायचं हे ठरवूनच निघालो. गावात चौकशी केली आणि माचीचं स्थान नक्की केलं. त्यानंतर तिथे जाणारी वाट विचारून घेतली. गावातल्या लोकांना तिथल्या वाटा तोंडपाठ असतात. त्यामुळे त्यांना समोर दिसणाऱ्या असंख्य वाटांमधून बरोबर वाट कोणती ते अचूक समजतं आणि नवीन येणारा माणूस मात्र सहज गोंधळून बसतो. गावकऱ्यांनी सांगताना ही वाट सरळ जाते असं जरी सांगितलं, तरी काही वेळा पुढे गेल्यावर त्यांच्या डोक्यातही न येणारी वाट नेमकी आपल्याला दिसते आणि गोंधळ उडतो.
इथेही असंच झालं. समोरच बाडगीची माची दिसत असून सुद्धा वाटेची माहिती चौकशी करताना काहीतरी गोंधळ झाला आणि आम्ही नेमकी एक डावीकडची वाट पकडली, जी त्यांनी सोपी पडेल म्हणून सांगितली होती. परंतु ती वाट एका ठराविक ठिकाणी सोडून दुसरी वाट पकडायची हे मात्र त्या गोंधळात आम्हाला सांगणं महत्त्वाचं त्यांना वाटलं नसावं किंवा राहून गेलं असेल. पण त्यामुळे आम्ही चुकलो हे मात्र नक्की.
 |
| माचीचं टोक |
अर्थात हे काही लगेच लक्षात नव्हतं आलं. त्यांनी दिलेल्या वाटेने आम्ही निघालो. वाट मळलेलीच असल्यामुळे काही चुकतंय असं आम्हाला वाटतंच नव्हतं. उजव्या बाजूला त्या माचीची सोंड आम्हाला दिसत होती, पण वाट विचारून निघालेले असल्याने हीच वाट बरोबर असणार. सरळ नाकाडाने वर न चढता, हीच वाट पुढे हळूहळू लांबून वरच्या बाजूला आम्हाला घेऊन जाईल, असा आमचा समज झाला.
वाटेने जाताना प्रचंड कारवी फुललेली आम्हाला लागली. त्यातूनच मळलेली वाट पुढे जात होती, पण काही अंतर गेल्यावर मात्र वाट अस्पष्ट होत गेली. आणि मग एका बाजूने पुढे जाऊन बघ, दुसऱ्या बाजूने पुढे जाऊन बघ... असं करत करत आमच्या लक्षात आलं, की माची फारच उजव्या बाजूला राहिली आहे आणि आम्हाला आता हळूहळू उजवीकडे जाणं भाग आहे. पण तशी वाट काही दिसत नव्हती. उजव्या बाजूला वरून येणारा एक ओढा, त्याच्या समांतर आम्ही चालत होतो. मग अशा एका जागी येऊन थांबलो की जिथून ओढा पार करणं शक्य होतं. जागा थोडी अरुंद होती.
 |
| अस्मादिक |
पलीकडच्या बाजूला एक वाट दिसली आणि बऱ्यापैकी वाटायला लागलं की त्या वाटेने आपल्याला माचीवर जाता येईल. किमान योग्य वाटेवर तरी आपण पोहोचू. मग तो ओढा ओलांडला आणि थोड्याच वेळात आम्हाला योग्य वाट सापडली. मुळातच त्या उन्हामुळे नाकविंदा किल्ल्यावरून जो जीव अर्धा झाला होता त्यात नंतर वाट चुकल्यामुळे माझी तर बऱ्यापैकी तयारी झाली होती की इथूनच मागे फिरायचं. पण चिकाटी सोडली नव्हती, थोडं बघू, अजून जरा कळ काढून पाहू... अशातच योग्य वाटेला लागलो.
 |
| कारवी - पायघड्या |
 |
| कारवीच कारवी चहूकडे, गं बाई, गेला ट्रेकर कुणीकडे |
मग मात्र आमच्या प्रयत्नांना दाद म्हणून की काय, पण कारवीच्या चक्क पायघड्या घातलेल्या मिळाल्या... दोन्ही बाजूला प्रचंड प्रमाणात फुललेली कारवी, मधून जाणारी चिंचोळी, निमुळती वाट आणि त्यावर अगदी निळ्याशाsssर कारवीच्या फुलांच्या पायघड्या! आता अशा फुलांवरून पाय देत जाणं कितीही नकोसं वाटलं, तरी वाट तीच असल्यामुळे त्याला पर्याय नव्हता. चहुबाजूने फुललेल्या कारवीचा आनंद घेत, उजवीकडची वाट पक्की धरत आम्ही माचीच्या पठारावर आलो. इथे पोचल्यावर मनावरचं आणि पाठीवरचं सगळं ओझं उतरवून ठेवलं आणि त्या ठिकाणाचा मनमुराद आनंद घेतला...
 |
| माचीच्या टोकावरून माची परिसर |
भूगोलातून इतिहासात स्थान मिळवण्यासाठी या ठिकाणाच्या भाग्यात आले ते क्रांतिकारी राघोजी भांगरे. १८०५ साली राघोजी यांचा जन्म रमाबाईंच्या पोटी ह्याच अकोले तालुक्यातल्या देवगाव गावात झाला. काही आदिवासी ओव्या याबद्दल गायल्या जातात. रमाबाई जणू म्हणतात की,
आणि ते खरं निघालं. वडील रामजी यांनी त्यांचे गुरु बनून आपल्या मुलाला सगळ्या विद्यात पारंगत केलं. १८२१ मध्ये त्यांना आणि गोविंद खडे/खरे यांना रतनगडच्या उठावात पकडण्यात आलं.
नंतर पुढच्या ५ वर्षातच क्रांतीची नांदी झाली. राघूचा बंड.
या अशा ओव्या आदिवासी बांधवांमध्ये गायल्या जातात.
इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या बंडकऱ्यांचे निवासस्थान म्हणजे सोनोशी ता. इगतपुरी जि.नाशिक. हे बंडकरी क्रांतिकारी लोक इथल्या डोंगरांमधल्या गडदींमध्ये, म्हणजे गुहांमध्ये भूमिगत होण्यासाठी यायचे. या इथल्याच घनदाट जंगलात एका डोंगराच्या कुशीत आहे ही बाडगीची माची. बंडकरी क्रांतीवीर राघोजी भांगरे ह्यांच्या बंडाचं नियोजन ह्या बाडगीच्या माचीवरच्या गुहांमधून व्हायचं. इंग्रजांच्या सत्तेसाठी अतिशय पूरक असणारी सावकारी मोडून काढणं, या कार्याने या क्रांति कार्याची सुरुवात झाली. हे सावकार इथल्या आदिवासी जमातींकडून पैसे वसूल करून अत्याचार करत असत. या सावकारांचे कान आणि नाक छाटणे आणि सावकारी बंद पडण्यासाठी दहशत निर्माण करणे ही त्यांच्या क्रांतिकार्याची सुरुवात.
इथल्या या प्रदेशात एकाच ठिकाणी फक्त पूर्ण बाराही महिने पाणी साचलेलं असतं. हे पाणी ज्या कातळकोरीव आकारात साचतं, त्या आकाराचं पूर्वी स्वयंपाकाचे एक मातीचं भांडं होतं. भांड्याचं नाव बाडगी. म्हणून या माचीचं नाव बाडगीची माची. इथे भूमिगत राहून बंडाचे नियोजन करून क्रांतिकार्य करू पाहणाऱ्या क्रांतिकारकांचं पाणी पिण्याचे स्थानही कदाचित हेच असावं. ह्या क्रांतिकारकाचा शेवट १८४८ साली झाला. त्यांना ठाण्याच्या कारागृहात फाशी देण्यात आलं.
कळसुबाई जवळच असणाऱ्या ह्या अशा ऐतिहासिक ठिकाणाची भटकंती आम्ही पूर्ण केली. या भटकंतीत ऐतिहासिक ठिकाणाला भेट देण्याच्या समाधानाबरोबरच प्रचंड प्रमाणात कारवीच्या फुलांची उधळण बघायला मिळाली. अक्षरशः "कारवीच कारवी चहू गडे, ग बाई गेला ट्रेकर कुणीकडे" अशी आमची अवस्था झाली होती 😉
विनोद सोडा, पण ह्या एकदिवसीय ट्रेकने आम्हाला वेगळीच अनुभूती दिली. आग्या मोहोळाच्या धोकादायक वाटेवरून किल्ला पाहण्याचा समाधान मिळालं. कारवीचा फुलांची उधळण, पायघड्या मिळाल्या. त्यातच किल्ला बघून या माचीकडे येण्याच्या वाटेवर एके ठिकाणी तर चक्क आम्हाला नागांनी दर्शन दिलंन. हो अगदी दहाचा आकडा सुस्पष्ट दिसत असलेल्या, सुंदर फणा काढून थांबलेल्या नागाने आम्हाला दर्शन दिलंन. आणि जी सुरुवातीला उल्लेख केला ती गंमत म्हणजे... आता काय आहे, हा जो भाग आहे, परिसर आहे जुन्नरच्या आजूबाजूचा, येथे एका प्राण्याचा वावर फारच असतो. तशा बातम्या अधून मधून येत असतात. पण प्रत्यक्षात बघायला कधी मिळत नाही. परंतु त्या रात्री तो आमच्या नशिबात होता.
 |
| लहान बिबट्या |
या नाकविंदा गावाकडे येण्याच्या वाटेवर एके ठिकाणी गाडीतून उतरून आम्ही पाय मोकळे करायला थांबलो होतो आणि त्यानंतर पुढे निघाल्यावर, अवघ्या पाच मिनिटांत समोरच अतिशय तुकतुकीत त्वचा, त्याच्यावर सुंदर काळे ठिपके, अशा रीतीने एका पूर्ण वाढ झालेल्या सुंदर बिबट्याने आमच्या गाडी समोरून रस्ता क्रॉस केलान.
अक्षरश: थबकलो. कारण जागा निर्मनुष्य नव्हती, त्या जागी दोन्ही बाजूला घरं होती. तिथल्या लोकांनाही त्याची कदाचित कल्पना असावी, त्यामुळे त्या परिसरात कुठेही पाळीव प्राणी घराच्या बाहेर बांधलेले नव्हते. तिथून थोडं पुढे येतोच आहे, तोवर एक बिबट्या चक्क दबा धरून बसलेला होता. पण तो थोडा लहान असल्यामुळे आमची गाडी बघितल्यावर घाबरून कडेला लपायला गेला. तोवर आमचीही थोडी भीड चेपलेली होती, कारण ह्या आधी काही मिनिटांपूर्वीच सुंदर बिबट्या दिसला होता आणि आम्ही कारच्या आत मध्ये काचा बंद करून सुरक्षित होतो. त्यामुळे थोडं पुढे जाऊन सरळ मागे फिरलो. अशा दोन फेऱ्या मारल्यावर अतिशय सुंदर दर्शन त्या बिबट्याचं आम्हाला मिळालं, अगदी फोटो आणि व्हिडिओ सुद्धा काढता आला. मग मात्र त्यांनी आम्हाला आणि आम्ही त्याला त्रास न देता मार्गस्थ झालो...
 |
| सुखद आठवणींशिवाय काही नेऊ नका... आणि पाऊलखुणांशिवाय काही ठेऊ नका!!! |
